Oprac.    

Joanna Brodziak

Justyna Buda

Paula Łuczkowska

Co oznacza „dziecko ze spektrum autyzmu”?

 Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym. Jest uszkodzeniem systemu, który porządkuje otrzymane od zmysłów informacje, co sprawia, że dziecko nadmiernie reaguje na niektóre bodźce, na inne zaś słabo.                 

/ Temple Grandin / 

Siedzisz w ławce pod tablicą. Masz „być grzecznym”. Dzwonek na przerwę. Masz wrażenie, że pękną ci bębenki. Światło jarzeniówki wypala ci dziurę w głowie. Chowasz się pod ławkę. Gdy przerwa mija, odczuwasz ulgę, bo zapada cisza i znów wszystko jest przewidywalne. Gdy nauczycielka zaczyna krzyczeć, zwijasz się w kłębek, kiwasz się w rytm jej krzyku i jęczysz. Nie możesz znieść bólu. Uciekasz na oślep. Gonią cię wyzwiska i groźby nauczycielki. Dla nauczycielki nie jesteś dzieckiem niepełnosprawnym. Wyglądasz przecież normalnie. Masz dwie zdrowe ręce, dwie sprawne nogi, na twojej twarzy nie widać żadnej choroby genetycznej. Masz zdolności. Jesteś po prostu niegrzeczny. NIE-WY-CHO-WA-NY!

Zaburzenie ze spektrum autyzmu:

  • to zaburzenie neurorozwojowe,
  • należy do grupy całościowych zaburzeń rozwoju,
  • najczęściej ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia,
  • u osób dotkniętych tym zaburzeniem upośledzona jest przede wszystkim komunikacja, zachowanie, funkcjonowanie społeczne,
  • występuje ok. 1:10000 urodzeń (4 x częściej chłopcy niż dziewczynki

Jakie są przyczyny autyzmu?

 

Pomimo ogromnych postępów w naukach medycznych, nie można jednoznacznie i konkretnie stwierdzić, co może być przyczyną zaburzeń ze spektrum autyzmu.  Wyodrębnia się kilka czynników, które mogą mieć związek z powstawaniem autyzmu:

  • nieprawidłowy rozwój mózgu,
  • genetyka,
  • czynniki środowiskowe,
  • czynniki biologiczne.

Czy dziecko ze spektrum autyzmu ma prawo być w mojej klasie?

 

Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.

Każde dziecko w Polsce, a więc również dziecko z autyzmem, ma prawo do nauki, wychowania i opieki odpowiednich do wieku i poziomu rozwoju (art. 1. Ustawy o systemie oświaty). Gwarantuje mu to Konstytucja RP oraz Konwencja o Prawach Dziecka, na której to akty prawne powołuje się we wstępie Ustawa o systemie oświaty.

Dzieci i młodzież ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (z niepełnosprawnością) mają takie samo prawo do nauki, wychowania i opieki jak dzieci zdrowe.

Władze gminne i powiatowe wspólnie z Kuratorium Oświaty muszą zapewnić tym dzieciom warunki do nauki dostosowując programy nauczania, metody i organizację pracy przedszkoli i szkół do możliwości i potrzeb dzieci.

Dzieci z niepełnosprawnością w tym dzieci ze spektrum autyzmu, mają prawo uczęszczać do:

  • przedszkoli i szkół masowych,
  • przedszkoli i szkół integracyjnych,
  • do przedszkoli i szkół specjalnych.

Nauczanie indywidualne

 

Jeżeli w żadnej pobliskiej szkole nie ma klasy odpowiedniej dla dziecka albo dziecko źle się w szkole czuje, rodzice mogą się zgodzić na indywidualne nauczanie. Indywidualne nauczanie może się odbywać w domu albo na terenie szkoły. Nauczanie indywidualne dyrektor może przyznać dziecku wyłącznie na wniosek rodziców i za ich zgodą. Jeżeli rodzice nie wyrażą na to zgody, dyrektor szkoły, do której dziecko powinno uczęszczać, musi zapewnić dziecku warunki do nauki na terenie placówki oświatowej.

Przepisy oświatowe są spójne i jednoznaczne. Uczeń z niepełnosprawnością ma wszystkie prawa, które mają jego zdrowi rówieśnicy, a z racji swej niepełnosprawności ma być w pewnych aspektach dodatkowo wspomagany. Powinien wyrosnąć na możliwie samodzielnego życiowo człowieka, a jeśli może i chce, ma mieć możliwość dalszego kształcenia na studiach wyższych. Nie ma żadnego powodu, by dziecko niepełnosprawne, które może i chce chodzić do zwykłej szkoły, było z niej „wypychane” do szkoły prowadzącej oddziały integracyjne, czy tym bardziej do szkoły specjalnej.

Ilu uczniów ze spektrum autyzmu może być w mojej klasie?

 

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowych statutów publicznej sześcioletniej szkoły podstawowej, publicznego gimnazjum oraz publicznego przedszkola z dnia 15 lutego 1999 roku (Dz. U. nr 14/99 poz.131), zmienione w dniu 10 grudnia 1999 roku (Dz. U. Nr 2/2000, poz. 20) określa liczbę uczniów, jaka powinna być w klasach szkolnych i oddziałach przedszkolnych dla dzieci z autyzmem:

 

  • w oddziale (klasie) szkoły specjalnej lub w oddziale specjalnym szkoły ogólnodostępnej dla uczniów z autyzmem i z niepełnosprawnościami sprzężonymi liczba uczniów winna wynosić 2-4; dotyczy to również przedszkola oraz gimnazjum specjalnego lub z oddziałami specjalnymi;
  • w klasie (oddziale) integracyjnej liczba uczniów powinna wynosić (wg obecnie obowiązującego zarządzenia) 15-20, w tym 3-5 niepełnosprawnych, ale w uzasadnionych przypadkach (np. gdy chodzi o dzieci z autyzmem) za zgodą kuratora oświaty, liczba dzieci może być mniejsza.

Ilu nauczycieli powinno pracować w klasach dla dzieci z autyzmem?

 

Pomoc nauczyciela powinna być zatrudniona w przedszkolu specjalnym oraz podstawowych szkołach specjalnych i szkołach ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym, z niepełnosprawnością ruchową, z autyzmem i niepełnosprawnościami sprzężonymi w klasach I–IV. W uzasadnionych przypadkach pomoc nauczyciela może być zatrudniona w klasach V i VI, szkołach bez oddziałów specjalnych / integracyjnych, a nawet w gimnazjum. W przedszkolu integracyjnym i  z oddziałami integracyjnymi, w szkole integracyjnej i z oddziałami integracyjnymi zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających specjalne przygotowanie pedagogiczne oraz specjalistów prowadzących zajęcia rewalidacyjne.

Dlaczego dzieci z autyzmem są „niegrzeczne”?

 

Agresja czy autoagresja  u dzieci autystycznych zawsze jest konsekwencją jakiegoś zdarzenia lub czynnika, które ją wywołało.

 

Jednym z większych problemów, z jakim borykają się osoby pracujące z uczniami ze spektrum autyzmu jest agresja. Pojawiające się u części dzieci autystycznych zachowania agresywne lub autoagresywne wywołują u wielu nauczycieli reakcję bezradności, lęku i rozpaczy. Kluczowe w postępowaniu z dzieckiem przejawiającym agresję, czy to wobec innych, czy siebie, jest zrozumienie przyczyny i podłoża tych zachowań. Dzieci autystyczne nie są z natury agresywne. Problematyczne zachowania są u nich wynikiem nieznajomości innej formy komunikacji, niemożności wyrażenia swoich uczuć. Musimy pamiętać, że autyzm jest całościowym zaburzeniem rozwoju, w którym upośledzona jest komunikacja językowa i społeczna. Spróbujmy wyobrazić sobie sytuację dziecka, które znajduje się w obcym, niezrozumiałym dla siebie świecie, z którym nie potrafi nawiązać kontaktu. Nie potrafi wyrazić swoich lęków ani niepewności, dlatego też tak ważne dla niego są regularne zasady, które dają mu namiastkę poczucia bezpieczeństwa. Ta sama trasa spaceru, zabawa codziennie tą samą zabawką to w jego świecie jedyne stałe elementy. Jakakolwiek zmiana, coś nowego, innego, obcego wywołuje paniczny lęk, który dziecko usiłuje rozładować w najprostszy znany sobie sposób.

Kiedy podejmowane są zachowania agresywne i autoagresywne?

 

  • w celu wyładowania frustracji,
  • w celu wyrażenia swoich uczuć,
  • dążenie do zwrócenia na siebie uwagi,
  • niewerbalne przekazywanie jakieś informacji,
  • czasem przyczyną może być nawet zmiana pogody, która u większości z nas, również u osób z autyzmem, może powodować pewne napięcia, czy zmiany nastroju.

 

Nie wszystkie jednak osoby autystyczne przejawiają agresję. U tych, u których ona występuje, wynika często z nieumiejętności komunikowania się z otoczeniem w inny sposób. Autysta, nie umiejąc wyrazić swoich uczuć czy potrzeb, może wpadać w szał, używać krzyku, agresji fizycznej lub samookaleczenia. Zachowania niepożądane mogą przejawiać się w formie plucia, szczypania siebie i innych, bicia, kopania itp. Zachowania  u dziecka autystycznego: krzyk, bicie, gryzienie, kopanie, walenie głową w ścianę, drapanie się czy wkładanie palców do oczu, nie wynikają z agresywnego charakteru dziecka autystycznego, lecz z jego bezradności.

Co mogę zrobić, by zapobiegać zachowaniom agresywnym i autoagresywnym u dziecka ze spektrum autyzmu?

 

Aby właściwie reagować wobec agresji dziecka, musisz przede wszystkim dokładnie przeanalizować, w jakich sytuacjach się pojawia. To, że dziecko sprawia wrażenie niesłyszącego, nie reaguje, gdy wypowiadamy jego imię, tkwi zatopione w swojej zabawie, nie oznacza, że nie przeszkadzają mu takie dźwięki, jak hałas na przerwie czy głośne rozmowy rówieśników. Zastanówmy się, czy krzyk dziecka nie jest przejawem jego nadwrażliwości na pewne odgłosy. Im więcej będziemy wiedzieli o dziecku, z tym większą dokładnością będziemy mogli przewidzieć jego reakcje, po to, by później móc je modyfikować poprzez terapię. Spróbujmy odtworzyć w pamięci ostatnią sytuację, gdy dziecko na powitanie podeszło i uderzyło swojego kolegę. Pomyślmy – przecież tego typu reakcja była wynikiem jego nieumiejętności nawiązania kontaktu w inny sposób, nieznajomości zasad panujących w świecie innych ludzi. 

Kilka magicznych zasad, które pomogą Ci skutecznie radzić sobie z niepożądanymi zachowaniami u dziecka ze spektrum autyzmu:

 

  • Korzystaj z doświadczenia rodziców dziecka, a także terapeutów, z którymi współpracują;
  • Dowiedz się jak najwięcej o dziecku; Zbierz informacje na temat jego zainteresowań, lubianych i nielubianych przez dziecko aktywności, czynników, które najczęściej powodują u niego zachowania agresywne, bądź autoagresywne;
  • Dokładnie analizuj sytuacje, w których pojawiają się niepożądane zachowania;
  • Zastanów się, jakie czynniki powodują zachowania agresywne u dziecka;
  • Zaproponuj dziecku inne formy aktywności, które skutecznie zastąpią zachowania niepożądane;
  • Naucz dziecko zachowań społecznych właściwych w danych sytuacjach;
  • Kieruj do dziecka jasne polecenia na przykład „usiądź na krześle”, zamiast „czy możesz usiąść na krześle, które stoi przed tobą?”;
  • Przeplataj zadania trudne, zadaniami, które już dziecko opanowało – zapewnia to częste sukcesy, zmniejsza frustrację i daje większą motywację do pracy;
  • Stopniuj trudność kierowanych do dziecka poleceń np. gdy dziecko opanuje i rozumie zdanie „daj kubek” spróbuj trudniejszego zwrotu „podaj kubek, stoi na stole”; Zapobiega to fiksacji na jednym poleceniu i prowadzi do generalizacji;
  • Daj dziecku możliwość sprawowania częściowej kontroli nad otoczeniem; Pozwól na przykład, aby samo wybrało zabawkę, kolejność wykonywania zadań czy kubek, z którego chce pić;
  • Nagradzaj dziecko za pozytywne zachowania, poprawnie wykonane zadania; Wzmacniaj nawet podczas próby wykonania zadania.

Dlaczego dzieci z autyzmem nie bawią się jak inne dzieci?

 

Podczas zabawy autystyczne dziecko unika kontaktów społecznych oraz zadań wymagających interakcji z innymi ludźmi, trzyma się na uboczu, nie potrafi naśladować innych, ma upośledzoną zdolność rozumienia emocji innych ludzi oraz braki w zakresie myślenia abstrakcyjnego i wyobraźni, dlatego też trudno mu zrozumieć zasady rządzące zabawą, jej reguły oraz wybrać adekwatny rodzaj zachowania.

Należy jednak pamiętać, iż zabawa odgrywa istotną rolę w życiu każdego dziecka: rozwija, edukuje, pozwala na nabywanie nowych umiejętności społecznych, komunikację i kontakt z rówieśnikami. Trzeba zwrócić szczególną uwagę, aby nie powielać niewłaściwego wzorca zabawy, który na przestrzeni czasu nie pozwoli na rozwój nowych umiejętności, a tym samym może pogłębić zaburzenie.

Nauczanie zabawy dziecka ze spektrum autyzmu jest ogromnym wyzwaniem. Warunkiem niezbędnym przy zabawie z autystycznym dzieckiem jest stworzenie mu bezpiecznego środowiska, w którym będzie czuło się akceptowane i dowartościowane. Nowe elementy wprowadzane będą stopniowo, tak aby dziecko nie czuło się wystraszone lub zagubione. Dzieci cierpiące na autyzm w większości czerpią przyjemność z obcowania z takimi materiałami jak  woda, piasek, materiały o różnej fakturze. Zabawa w naśladowanie czynności nie tylko jest dla dziecka interesująca, ale pozwala mu rozwijać umiejętność naśladownictwa. Pozwólmy mu odkryć radość tworzenia.

Propozycje zabaw

 

  • „jeżyk” – tor przeszkód wykorzystujący skrajnie różne materiały: od miękkiego kocyka, mokrego baseniku z wodą, po twardą podłogę itd.,
  • prace plastyczne – lepienie z gliny, modeliny, malowanie palcami / dłońmi / stopami itd.,
  • muzykoterapia – słuchanie i tworzenie muzyki (często tylko określone / wybiórcze tony / dźwięki / utwory).

Wszystkie zabawy należy dostosować do indywidualnych zainteresowań, potrzeb i predyspozycji dziecka.

W jakiej sali lekcyjnej dziecko ze spektrum autyzmu będzie czuło się lepiej?

 

W sali, w której uczy się dziecko ze spektrum autyzmu nauczyciel powinien pamiętać o szerokiej gamie zaleceń dotyczących zarówno aranżacji otoczenia, zachowania, a także swojej osoby:

  • ściany w sali powinny być gładkie (bez wzorzystych tapet), w pastelowych kolorach, aby ograniczyć ilość bodźców zmysłowych,
  • zabawki i pomoce dydaktyczne, które dziecko często używa powinny znajdować się w miejscach niedostępnych dla niego, aby samo mogło zasygnalizować, czego w danej chwili potrzebuje – jeżeli nie posługuje się mową czynną można wykorzystać komunikację alternatywną np. piktogramy oznaczające konkretne zabawki / pomoce dydaktyczne,
  • przedmioty wokół dziecka nie powinny zmieniać miejsca, ponieważ burzy to ład i harmonię, które są niezbędne w jego życiu – dzięki takiemu porządkowi uczeń będzie czuł się pewniej i zwiększy poziom skupienia podczas wykonywania określonych zadań,
  • plan dnia podczas zajęć powinien być stały i przejrzysty, aby uczeń miał szansę odnaleźć się w bardzo niezrozumiałym dla niego świecie (warto wykorzystać zdjęcia, plan dnia, kalendarz, który zawsze wisi w sali w miejscu dostępnym, do którego uczeń zawsze może zerknąć),
  • podczas pierwszych spotkań warto wprowadzić kodeks zachowania, aby ustalić jasne i przejrzyste granice – co wolno, a czego nie,
  • należy chwalić i wzmacniać jakiekolwiek przejawy pozytywnego kontaktu, chęci podjęcia wykonania zadania, nagradzać postępy nawet minimalne – warto wykorzystywać nagrody niematerialne np. zabawę, którą dziecko lubi, spacer w ulubione miejsce itd.,
  • nauczyciel powinien unikać jaskrawej, wzorzystej odzieży, intensywnych perfum, gdyż mogą to być bodźce rozpraszające, zbyt intensywne, wywołujące agresję lub autoagresję, a nawet niechęć do danej osoby i kontaktu z nią.

 

Jak wygląda świat oczami osoby ze spektrum autyzmu?

 

…wyję, bo jestem bardzo zły, kiedy ktoś myśli, że nie wiem, czego chcę. Bo ja wiem. Tylko nie umiem powiedzieć. I dlatego nikt nie wie, czemu wszędzie chodzę z moją łyżką. Lubię sobie nią stukać i przytulać ją do policzka. Jest taka zimna i gładka. To mnie pociesza…

Aniele Stróżu, poproś rodziców, żeby mi więcej nie zabierali mojej łyżki. I żeby mi więcej nie myli włosów. Bo mnie od tego okropnie boli skóra na głowie. I do tego bardzo się boję prysznica, on tak strasznie hałasuje. I ręcznika się boję, bo bardzo trze jak tarka. (…) Ja wszystko czuję inaczej. Dlatego czasem się biję i nie mogę przestać. Żeby poczuć, że jestem.

 

/ Kosmita R. Jędrzejewska /

Koniecznie zobacz!

 

„In my language”– film autorstwa Amandy Baggs, dwudziestosiedmioletniej kobiety z autyzmem. Połowa nagrania przedstawia zwykłe zachowanie dziewczyny: wiele czynności powtarzających się (kiwanie w przód i w tył, rytmiczne przeciąganie palcami po klawiaturze, uderzanie wydrukiem z kasy o szybę okienną, pocieranie kartkami otwartej książki o włosy i twarz, stukanie koralikami o klamkę itp.), którym jak mantra towarzyszy śpiewne zawodzenie „eeeiii”. Druga część, zatytułowana „Tłumaczenie”, powstała dzięki programowi syntetyzującemu mowę. Baggs wyjaśnia w nim, co robi i dlaczego postępuje tak, a nie inaczej.

 

Blog Temple Grandin, u której w dzieciństwie zdiagnozowano autyzm. Opowiada o tym, jak działa jej umysł, o umiejętności „myślenia obrazami”, która umożliwiła jej rozwiązanie problemów, które mózg neurotypowy mógłby po prostu przeoczyć. Przekonuje, że światu potrzeba osób ze spektrum autystycznego: tych myślących wizualnie, tych myślących „wzorami” i tych myślących „werbalnie”, oraz osób typu inteligentnego pasjonata czy komputerowca [w:] http://www.ted.com/talks/lang/pol/temple_grandin_the_world_needs_all_kinds_of_minds.html#.TpVezxhZPKk.blogger

 

Autyzm Carly – jak odbiera świat i ludzi osoba autystyczna [w:] https://www.youtube.com/watch?v=_d-MzRkxxcg

 

Autyzm. „A jak autyzm”. Wersja z lektorem polskim [w:] https://www.youtube.com/watch?v=X2O3Ur2w3oQ&x-yt-ts=1421782837&x-yt-cl=84359240

 

Skorzystaj:

 

http://synapsis.org.pl/oferta/szkolenia

http://www.autyzm.krakow.pl/szkolenia/szkolenia-dla-profesjonalistow

https://www.facebook.com/autyzm.kursy

Skip to content